Zwarte Piet

(Bron: foto NOS.nl)


28 NOVEMBER 2024

Zwarte Piet is in Nederland en België de hulp van Sinterklaas. Volgens de overlevering komen Sinterklaas en Zwarte Piet tijdens het sinterklaasfeest in november met de stoomboot uit Spanje aan om cadeaus en snoepgoed te brengen. In de beginjaren van het Sinterklaasfeest reisde Sint Nicolaas doorgaans alleen. Pas vanaf begin negentiende eeuw verschijnt hij met pieten.

Werkzaamheden van Zwarte Piet

Zwarte Piet strooit strooigoed tijdens de Sinterklaasintocht, begeleidt Sinterklaas bij zijn reizen, klimt in de nacht door de schoorstenen van huizen om snoepgoed en cadeautjes in de schoen te stoppen. De schoenen werden meestal (indien aanwezig) bij de schoorsteen neergezet. Zwarte Piet komt 's nachts door de schoorsteen de kamer binnen om het water of voedsel voor het paard, om te wisselen voor het snoepgoed. Een eventuele verlanglijst, is dan verdwenen, meegenomen door Zwarte Piet om hiermee Sint Nicolaas te informeren over de wensen van het betreffende kind.  En hij draagt zorg voor de verpakking en distributie van cadeaus voor de Sinterklaasavond. 

Krampus

Met de vrolijke en goedlachse Zwarte Piet als hulp van Sinterklaas komen Nederland en België er meer dan goed vanaf. 

In verschillende Europese gebieden ontwikkelt het Sinterklaasfeest zich totaal anders, maar wel reist in veel verhalen een soort ‘boeman"  met de Sint mee. Zo kennen Alpen-regio’s – in onder meer Oostenrijk, Slovenië en Noord-Italië – de Krampus, een angstaanjagend uitziende beestachtige demon die stoute kinderen in een soort mand stopt en meeneemt naar het bos. Het is een duivels wezen, gehuld in schapenvachten, met horens, klauwen en een lange tong. Op de rug koebellen en kettingen om het lijf waarmee ze een hels kabaal maken.  De naam Krampus is afgeleid van het oude Germaanse woord krampen, wat klauw betekend. 

In de folklore en mythologie wordt Krampus vaak geassocieerd met het bevorderen van gehoorzaamheid en het afschrikken van slecht gedrag. Hij wordt gezien als een waarschuwing voor kinderen om zich goed te gedragen, omdat ze anders door hem worden gestraft.

In andere Duitstalige gebieden wordt de Sint vergezeld door de wat vriendelijkere knecht Ruprecht. In het Rheinland kennen ze de – net als Piet zwart geschminkte – Hans Muff. In Oost-Frankrijk en Zuid-België is Père Fouettard (Frans voor ‘de geselende vader’) degene die het vuile werk opknapt voor de Sint.

Ook op onze Waddeneilanden komen vieringen met soortgelijke figuren nog steeds voor. Hoewel de Nederlandse knecht van Sinterklaas elementen overneemt van de duivelse middeleeuwse knechten van Sint Nicolaas, is het een totaal andere figuur.

Verwijzing naar slavernij

In 1836 schrijft de archivaris Laurens Philippe Charles van den Bergh voor het eerst over den zwarten knecht van Sint Nikolaas. In al deze gevallen gaat het om een literaire of artistieke verbeelding. 

De eerste afbeeldingen van de zwarte knecht komen uit 1850. In het prentenboek Sint Nikolaas en zijn knecht, van onderwijzer Jan Schenkman, is een nieuw soort Sinterklaas te zien, met een nieuw element in het verhaal: een hulpje. Een donkere man met kleurige kleding.

De knecht van Sinterklaas heeft volgens kenners een link met de slavernij, doordat hij werd afgebeeld als page. Jongens die vanaf de zestiende eeuw werkzaam waren als page, deden dat niet vrijwillig. Ze waren gekocht door de rijke eigenaren. En hoewel ze huishoudelijk werk deden en niet op plantages hoefden te werken, waren ze wel degelijk tot slaaf gemaakt.

De tegenstanders van Zwarte Piet beginnen graag met dit prentenboekje aan te voeren. De suggestie is dan dat dit het startpunt van de moderne Sint en Piet zou zijn. Inderdaad zien we Sint en Piet hier afgebeeld op de manier waarop we ze nu nog kennen. Framing wil het idee in omloop brengen dat de figuur van Zwarte Piet als helper van Sint pas een kleine 170 jaar oud is, uit de tijd dat de slavernij in Suriname nog niet was afgeschaft (dat gebeurde in 1863). Met deze willekeurige associatie brengt men de figuur van Zwarte Piet bewust in de sfeer van identiteitspolitiek en maatschappelijke tegenstellingen.

Van Zwarte Piet naar Roetveeg Piet

De knecht van Sinterklaas is in de loop der eeuwen constant aangepast. Vanaf de negentiende eeuw verschijnt Zwarte Piet aan Sinterklaas zijn zijde. Dit was vroeger eigenlijk vooral de boeman die kinderen in de zak zou stoppen wanneer zij zich misdroegen en hen zou straffen met de roe. Zijn zwarte kleur zou zijn ontstaan door het klimmen en klauteren in de schoorsteen. 

Maar ook voor dit figuur geldt dat hij veel veranderingen heeft doorgemaakt. Bovendien laaien er vanaf de twintigste eeuw regelmatig discussies op over het stereotyperende uiterlijk van deze knecht.

Zwarte Piet staat al sinds de jaren zestig ter discussie en daardoor verandert er vanaf dan  best wel veel. De zak en de roe worden afgeschaft en Zwarte Piet krijgt ook een andere functie, hij is geen boeman meer, maar een kindervriend. 

In de loop der jaren komt steeds meer  kritiek op de manier waarop Zwarte Piet wordt uitgebeeld. De rare capriolen van Zwarte Piet worden gezien als stereotyperend en worden geassocieerd met de omstreden vroegere blackface-traditie in de Verenigde Staten: witte artiesten die met zwarte schmink optreden om de spot te drijven met Afro-Amerikanen. Feit is dat Zwarte Piet, bedoeld of onbedoeld, lijkt op een raciale karikatuur.

Tot in de jaren negentig veranderen gedrag en uiterlijk langzaam. Zwarte Piet wordt minder een knecht en meer een manager. Het dommige gedrag wordt minder en er komen verschillende manager Pieten, zoals Hoofdpiet, Wegwijspiet en Muziekpiet. De dikke rode lippen verdwijnen, kroeshaar wordt krulhaar en de grote gouden oorringen gaan uit. Men ziet ook de eerste gekleurde, gestreepte en witte Pieten. 

Sinds 2013 is de discussie rondom zwarte Piet heel heftig. De veranderingen zetten zich door, dat proces is in gang gezet. De laatste jaren worden de Pieten getransformeerd in Roetveegpieten zodat ze niet meer als aanstootgevend worden gezien. Het idee: Piet blijft een beetje zwart, niet omdat hij dat van zichzelf is, maar omdat hij veel door de schoorsteen gaat. 

Tradities zijn dynamisch en verandering hoort daarbij, want tradities die niet dynamisch zijn verdwijnen. Sinterklaas is hier het beste voorbeeld van, want die past zich al honderden jaren aan. 


* Bron:

Sinterklaasfan.nl

npokennis.nl

kunt-en-cultuur.info.nl

wikipedia


Like deze blog: 

Rating: 0 sterren
0 stemmen

Reacties

Er zijn geen reacties geplaatst.

Reactie plaatsen